Przeczytałem z dużym zainteresowaniem „Wspomnienia” wielkiego polskiego malarza Wojciecha Kossaka. W oparciu o ich lekturę można by napisać jeśli nie kilkanaście to przynajmniej kilka ciekawych „Notatek o kulturze”.

Skupię się tutaj tylko na jednym aspekcie, na tym, co wzbudziło mój podziw i mnie zafascynowało. Chodzi o to w jaki sposób Kossak malował swoje słynne monumentalne obrazy historyczne. Najbardziej szczegółowo opisuje proces powstawania obrazu pt. „Przejście przez Berezynę”, który niestety nie dotrwał w całości do naszych czasów (został pocięty na mniejsze obrazy).

Najpierw zatem malarz zebrał wszystkie opracowania i dokumenty związane z bitwą pod Berezyna w 1812 r. Było to kilkaset książek i tysiące różnego typu dokumentów, od pamiętników i notatek osobistych oficerów biorących w niej udział po oficjalne rozkazy, szkice, mapy. Po przyswojeniu tego całego materiału i jego szczegółowej analizie Wojciech Kossak udał się na miejsce bitwy (jadąc z Berlina na Litwę) wraz z malarzami, którzy mieli mu pomagać: Michałem Wywiórskim, który miał malować tło pejzażowe i Kazimierzem Puławskim, który miał mu pomagać w malowaniu kompozycji figuralnej, a więc wszystkich osób, które miały zostać uwiecznione na tym płótnie (sam pejzaż miał malować Julian Fałat).

Tam malarze zaczęli odtwarzać cały przebieg trzydniowej bitwy robiąc szkice, na których ujmowano ją w każdej jej godzinie fragment po fragmencie i „krok po kroku”, określając gdzie znajdowały się poszczególne oddziały i dowódcy. Wtedy Kossak uznał, że będzie malował ten moment bitwy, które miał miejsce drugiego jej dnia o godzinie 14.00.

W tym czasie przygotowano w Berlinie specjalny budynek, w którym umieszczono płótno, na którym miał powstać obraz. Płótno to składało się z czterech części, (całe płótno miało 120 na 15 metrów). Sporządzono 4 zmniejszone dziesięciokrotnie szkice, każdy z nich podpisany: „Wojciech Kossak – wszystkie figury” i „Julian Fałat - ,krajobraz”. Następnie czterech wymienionych malarzy przystąpiło do malowania, które trwało 16 miesięcy. Podczas sporządzania szkiców i malowania samego obrazu odbywały się na bieżąco konsultacje ze specjalistami od wojskowości, historykami i generałami. Malowanie odbywało się głównie w bardzo niskiej temperaturze, cały czas w szkodliwych dla zdrowia wyziewach farb olejnych. Malarze wchodzili na rusztowanie, niekiedy bardzo wysoko i po na malowaniu jakiegoś detalu schodzili z niego i obserwowali obraz z daleka, by zobaczyć efekt swojej pracy w taki sposób jak osoby, które potem będą go oglądać. W ten sposób przebywali po schodkach i drabinkach dziesiątki kilometrów dziennie. Do postaci malowanych na płótnie pozowali specjalni modele ubrani dokładnie w takie same mundury czy inne ubrania, w które ubrani byli uczestnicy bitwy.

W ten sposób powstało nie tylko arcydzieło sztuki, ale również swoisty dokument oddając wiernie przebieg tego momentu bitwy. Gdyby dziś artyści byli tak pracowici, pełni samozaparcia, rzetelni i wierni prawdzie inaczej wyglądałaby współczesna sztuka.